استروئیدهای موضعی (Topical Stroids)

استروئیدها یا گلوکوکورتیکوئیدهای موضعی، دسته ای از داروهای ضدالتهاب هستند که خط اصلی درمان ضایعات التهابی پوست و مخاط می باشند.

فرم های مختلفی از ترکیبات استروئیدی در بازار درمانی موجود است که شامل پماد، کرم، لوسیون، ژل و اسپری می باشد.

این ترکیبات خواص درمانی متعددی دارند:

1) خواص ضدالتهابی (Anti inflammatory)

2) مهار و تضعیف سیستم ایمنی (Immuno suppressive)

3) ضد تکثیر سلولی (Anti proliferative)

4) تنگ کننده عروقی (vaso constrictive)

قدرت اثر استروییدهای موضعی متفاوت بوده و بستگی به عوامل متعددی دارد:

مولکول اختصاصی دارو
مقدار دارویی که به بافت ها می رسد
میزان جذب دارو از طریق پوست و مخاط
فرمولاسیون دارو
استفاده از پانسمان بسته (occlusion) در زمان مصرف دارو

جذب دارو در نواحی مختلف پوست متفاوت می باشد:

بیشترین میزان جذب دارو در نواحی پلک ها، تناسلی و چین های زیربغل و کشاله ران می باشد؛ برای همین بایستی از استروئیدهای ضعیف تا متوسط در این نواحی استفاده شود و کمترین میزان جذب دارو در نواحی کف دست و پا بخصوص در پاشنه پا می باشد و قوی ترین انواع دارو بایستی در این نواحی استفاده شود.

فرمولاسیون دارو نیز متفاوت است:

پماد، کرم، ژل، لوسیون و اسپری

1_ پماد: برای نواحی خشک و بدون مو استفاده می شوند. در نواحی با ضخامت بالای پوست مانند کف دست و پا نیز این فرآورده ها مناسب تر هستند. در این ترکیبات ماده محافظ دارو (Preservative) استفاده نمی شود و این پمادها حساسیت تماسی و آلرژیک کمتری ایجاد می کنند.

2_ کرم: این ترکیبات برای نواحی صورت و در مناطی که چرب بودن پمادها موجب ناراحتی بیماران می شود مانند نواحی چین دار، استفاده می شود.

3_ لوسیون و ژل: از این ترکیبات بیشتر در نواحی مودار استفاده می شود. این ترکیبات خاصیت قابض و خشک کننده داشته و در نواحی مرطوب نیز کاربرد مناسب دارند.

4_ اسپری و محلول: بطور عمده در نواحی مخاطی مانند حفره دهان و تناسلی و مخاط بینی مورد استفاده قرار می گیرند.

بر اساس خاصیت تنگ کننده عروقی، قدرت این ترکیبات سنجیده می شود:

1- استروئید ضعیف (mild stroid): قدرت اثر این دسته معادل یک در نظر گرفته می شود و مابقی ترکیبات با این معیار سنجیده می شوند. هیدروکورتیزون در این دسته قرار می گیرد.

2- استروئید متوسط (moderate potency): 2 تا 25 برابر قوی تر از هیدروکورتیرون می باشند. تریامسینولون در این دسته قرار می گیرد.

3- استروئید قوی (potent): 100 تا 150 برابر قوی از هیدروکورتیزون می باشند. بتامتازون والرات، بتامتازون دی پروپیونات، دی فلوکورتولون، فلوئوسینولون و مومتازون در این دسته قرار می گیرند.

4- استروئید خیلی قوی (super potent): 600 برابر قوی تر از هیدروکورتیزون می باشند. کلوبتازول پروپیونات در این دسته قرار می گیرد.

میزان مصرف استروئیدها بستگی به نظر پزشک داشته و از یک تا چند بار در روز قابل استفاده می باشند.

عوارض جانبی:

در صورتیکه از ترکیبات مناسب و میزان صحیح دارو استفاده شود، عوارض ناشایع می باشد.
در مواردی که دارو بصورت پانسمان بسته (occlusion) استفاده شود، میزان عوارض بیشتر خواهد بود.
در صورتیکه از ترکیبات استروئیدی در پوست های خشک استفاده شود، احساس گزگز پوست در زمان مصرف دارو ایجاد می شود و بهتر است نیم ساعت قبل از مصرف استروئید، یک چرب کننده (امولیانت) روی پوست ضایعه استفاده گردد.

عوارض شایع:

نازک شدن و آتروفی پوست
ایجاد استریا یا ترک های پوستی خصوصا در نواحی چین دار بدن
گشادی مویرگ های سطح پوست (تلانژکتازی)
خونریزی زیر پوست
افزایش موهای کرکی (هیپرتریکوز)
مستعد شدن به عفونت های پوستی: زردزخم، تبخال، قارچ های پوستی و مولوسکوم
تشدید آکنه
ایجاد آکنه روزاسه وابسته به استروئید
التهاب ریشه مو (فولیکولیت)
اگزمای دوردهان (درماتیت پری ارال)
تشدید پسوریازیس و ایجاد پسوریازیس پوسچولر(چرکی) خصوصا با استروئید های قوی و فوق قوی

عوارض چشمی: اگزمای دورچشم، آب مروارید و آب سیاه (گلوکوم)

درصورتیکه استروئید ها بمدت طولانی و در سطح وسیع مورد استفاده قرار بگیرند ممکن است سندرم کوشینگ ایجاد شود.

مصرف دارو در حاملگی و شیردهی مجاز و بی خطر می باشد ولی بهتر است از ترکیبات با قدرت کم و ضعیف تر در حاملگی استفاده شود.

نکته: متاسفانه در برخی از فرآورده های آرایشی موجود در بازار زیبایی که نظارتی بر آنها نیست، گاهی ازترکیبات استروییدی استفاده شده است و بدنبال استفاده از این مواد آرایشی عوارض پوستی ایجاد می شود.