ضایعات سفیدرنگ حفره دهان (white oral lesions)     

ضایعات سفید رنگ مخاط دهان اغلب در اثرتجمع باقیمانده غذا یا از بین رفتن سلول های لایه سطحی  مخاط در اثر سوختگی (ناشی ازگرما, رادیوتراپی و دهان شویه ها) و یا در ارتباط با بیماری های قارچی دهان می باشد که همه این ضایعات را می توان با کشیدن یک گاز بر روی آنها پاک کرد.

ضایعات دیگری هم یافت می شوند که با تمیز کردن پاک نمیشوند و در اثر کراتینیزه شدن لایه سطحی می باشند که بر روی مخاط دهان سفید رنگ به نظر می رسند.

الف) علل مادرزادی ضایعات سفیددهان:

۱- برجستگیهای فوردایس fordyce spot:

این ضایعات غدد چربی ساز سباسه  هستند که در جای غیر معمول وجود دارند. البته رنگ این ضایعات مایل به زرد است ولی کاملا خوش خیم هستند وبررسی بیشتری نیاز ندارند.

۲-لوکو ادم     leukoedema:

معمولا بدون علامت و قرینه اند و بیشتر مخاط دو طرف دهان را درگیر می کند و با کشیدن مخاط محو می شوند. این بیماری بیشتر درسیاه پوستان دیده می شود و همراهی این بیماری با مصرف تنباکو,حشیش, الکل, عفونت باکتریایی و احتمالا التهابات بزاقی دیده میشود.

البته بعضی متخصصین به دلیل شیوع بالای لکو ادم این وضعیت را نرمال تلقی می نمایند.لوکوادم کاملا خوش خیم است و درمان نیاز ندارد.

۳-دیس کراتوزهای ارثی    inherited dyskeratoses:

شایعترین آن خال سفید رنگ اسفنجی (white sponge naevus) است و وراثت آن اتوزومال غالب است. با ضخیم و چین دار شدن مخاط  که بیشتر در ناحیه بوکال است شناخته می شود.

ب) علل التهابی ضایعات سفیدرنگ دهان:

۱-عفونت ها:

عفونتهای قارچی: بعضی عفونت ها موجب ضایعات سفید رنگ درحفره دهان می شوند که شایعترین آن کاندیدیاز می باشد. چند فرم کلینیکی از این بیماری دیده می شود که فرم سودوممبران (برفک) به راحتی قابل تشخیص است و فرم های دیگر آن اریتماتو, آتروفیک و هیپرپلاستیک هستند. فرم های اریتماتو, آتروفیک و سودوممبرانو معمولا علامت دارند و موجب سوزش, درد و ناراحتی بیمار می شوند. درگیری حلق موجب بلع دردناک میشود. عفونت مزمن کاندیدیاز در کسانیکه  دندان مصنوعی به مدت طولانی استفاده کرده اند, دیده میشود و ایجاد ضایعات بدون علامت  به نام زخم دهان ناشی از دندان مصنوعی (denture sore mouth) ایجاد می کند که نمای بالینی اریتماتو و آتروفیک مزمن ایجاد می کند. در افراد با نقص ایمنی, عفونت کاندیدیاز مهاجم عمقی شده و ضایعه زخمی ایجاد می کند.

فرم هیپرپلاستیک کاندیدیاز (leukoplakic type  hyperkeratosis به شکل ضایعه کمی برجسته تر از مخاط و سفید رنگ به شکل منطقه مثلثی درمخاط  گوشه لب دیده می شود. عوامل مستعدکننده بیماری, موضعی یا سیستمیک هستند. فاکتورهای موضعی شامل داروهایی که به شکل موضعی مصرف می شوند مثل کورتیکواستروئیدها و عوامل دیگر موضعی شامل خشکی دهان به هردلیل ازجمله رادیوتراپی و سیگار و مصرف دندان مصنوعی می باشند. در مورد عوامل سیستمیک شایعترین آنها دیابت خوب کنترل نشده ونقص ایمنی و مصرف آنتی بیوتیک ها می باشند. فرمی دیگر از کاندیدیاز گوشه لب را درگیر می کند وبه شکل شقاق گوشه لب (angular cheilitis) تظاهر می کند که با عفونت ثانویه با گونه های باکتری استافیلوکوک همراه می شود. درمان ضایعات کاندیدیاز در موارد خفیف تا متوسط با نیستاتین یا آزول های موضعی  انجام می شود. در موارد شدیدتر بیماری, آزول های خوراکی مثل فلوکونازول, ایتراکونازول یا کتوکونازول  مصرف می شود.

عفونت ویروسی:         Hairy leukoplakia

این ضایعه کاملا بدون علامت است و در تقریبا اکثر موارد همراه با نقص ایمنی دیده می شود(بدخیمی های خونی یا پیوند اعضا و یا ایدز). عامل عفونی این بیماری ویروس ابشتین بار (EBV) است. به طورمشخص این ضایعات درحاشیه طرفی دوسمت زبان با اشکال متفاوت از خطوط محدود سفید رنگ عمودی تا ضایعات برجسته و دندانه اره ای و

لایه لایه دیده می شوند. تشخیص با نمونه برداری و بررسی آسیب شناسب وتایید وجود ویروس EBV با روش های آزمایشگاهی است. درمان نقص ایمنی زمینه ای گاهی موجب برطرف شدن ضایعات دهانی می شود.

ویروسی زگیل انسانی HPV هم موجب ایجاد زگیل در داخل دهان  می شود.

۲-علل غیرعفونی

لیکن پلان:

لیکن پلان دهانی با منشاء ایمونولوژیک بیماری شایع پوستی مخاطی است. تا 70 درصد کسانیکه بیماری پوستی دارند ضایعات مخاطی را هم نشان می دهند وفقط 10 تا 20 درصد افرادیکه اولین تظاهر بیماری آنها مخاطی است در کل دوره, بیماری پوستی را نشان می دهند. این بیماری درسنین پایین وجود ندارد و درخانم ها شایعتر از آقایان است.

لیکن پلان در حفره دهان به چند فرم بالینی دیده می شود که شایعترین آن فرم رتیکولار (مشبک) می باشد و با خطوط سفید رنگ کمی برجسته مانند تور و یا حلقه هایی با خطوط شعاعی اطراف آن در مخاط دو طرف دهان دیده می شود.ضایعات اغلب دو طرفه و قرینه هستند.

فرم های آتروفیک, زخمی و تاول بیشتر علامت دارند و به صورت احساس ناراحتی خفیف تا درد شدید تظاهر می کنند. فرمی ازلیکن پلان دهانی که بیشتر در افراد سیگاری دیده می شود فرم شبه پلاک بیماری است.

گزارش مواردی از بدخیمی در مواردی از لیکن پلان دهانی طول کشنده که بهبودی نداشته اند وجود دارد. برای درمان از ترکیبات کورتیکوسترویید موضعی, تزریقی و خوراکی استفاده میشود.

لوکوپلاکی دهانی:

به ضایعات سفید رنگ دهان که هیچ عامل دیگری از علل شناخته شده ضایعات سفید رنگ  مخاطی ندارند لوکوپلاکی می گویند. لوکوپلاکی بیشتر در مردان میانسال و بالاتر دیده می شود. اگر چه علت آن ناشناخته است ولی ارتباط با تنباکو دیده شده و عواملی مثل تروما و سایش دندانها نیز دخالت دارند.

فرم کلینیکی این بیماری از یک ضایعه سطحی ظریف خاکستری با حدود نامشخص تا یک ضایعه با حدود مشخص ضخیم و برجسته متغیر است. اهمیت این بیماری پیش بدخیم (پره کانسر) بودن ضایعات می باشد.

درمان ضایعات براساس یافته های آسیب شناسی است. درمواردی که ضایعات خوش خیم گزارش می شود یا کمی دیسپلاستیک است بیوپسی های دوره ای و تحت نظر قرار دادن بیمار و در صورت پیشرفت ضایعات برداشتن کامل ضایعات با جراحی مد نظر قرار می گیرد. در موارد پیش بدخیم و با دیسپلازی متوسط یا بیشتر, جراحی بایستی انجام شود.

منبع: متخصص وجراح گوش وحلق و بینی دکتر فاطمه آقائی

آدرس مطب : تهران ، فلکه دوم صادقیه ابتدای خیابان آیت اله کاشانی ، پشت بیمارستان ابن سینا خیابان شهید اعتمادیان پلاک 28 واحد شش تلفن 44059424-021