گزش بندپايان  Arthropod Bites and Stings 

آرتروپودها يا بندپايان شامل این موارد هستند: حشرات, عنكبوت, مايت(حيره) و كنه 

برخی از اینها روی پوست انسان آلودگی ايجاد می كنند(مدفوع می ريزند) به خصوص در گال و شپش سر و برخی از اینها انسان را نیش میزنند.

دو نوع گزش داريم:  

1) گزش از نوع Bite که همان نيش زدن معمولی است که معمولا پشه ها, ساس و کک به این صورت تظاهر می یابند. كهير برجسته یا Papular Urticari اسم دیگر این نوع واکنش میباشد. این نوع گزش معمولا بخاطر تغذیه و خونخواری گزنده میباشد.

2) نوع دوم گزیدگی را Sting میگویند و به عامل گزنده هم Stinger اطلاق میشود. و در این حالت بخش گزنده بندپا بطور کامل در پوست و بدن میزبان وارد میشود و گزنده معمولا از بین میرود. واکنش sting معمولا واکنش تدافعی بندپا میباشد. انواع زنبور و مورچه های آتشین از stinger های معروف هستند.

مورچه های آتشین یا fire ant معمولا فک خود را داخل پوست كرده و بدن خود را مي چرخانند و در چندين نوبت سم وارد پوست می كنند.

همچنين هزارپا، موها يا خارهايی روی بدن خود دارد و وقتی انسان بدن هزارپا را لمس می كند،  این خارها می شكنند و سم وارد پوست می شود.

بعضی از این گزنده ها بيمارهای عفونی را منتقل كنند:

  • پشه ها موجب انتقال بعضی از عفونت ها ميشوند. مالاريا، ویروس نیل غربی, ويروس زيكا و تب زرد(Yellow fever ) توسط پشه منتقل میشود.
  • شپش موجب انتقال باكتری عامل تب راجعه اپيدميك (Epidemic relapsing Fever ) می شود.
  • پشه خاكی(Sand fly ) كه عامل بيمار سالك يا لشمانيوز میباشد. 
  • گزش مگس گوزن(Deer fly bit) عامل بيماری تولارمی است. 
  • کک موجب انتقال بيماری لايم(Lyme) می شود.

 

 در یک نوع دیگر دسته بندی, واكنش گزش به دو گروه تقسيم می شود:

1)زهردار(Venomous) 

2)غيرزهردار(Nonvenomous) 

در واكنش زهردار معمولا گزشی كه معمولا از نوع  Sting است موجب وارد شدن سم به بدن انسان میشود. انواع زنبور شامل زنبور عسل, زنبور قرمز, زنبور زرد و مورچه آتشین و برخی از عنکبوت ها واکنش زهردار دارند. در گزش زنبور سرخ  نارسايی كليوی گزارش شده است. در گزش مورچه های آتشين جوش های وسيع چركی (پوسچولر) شديدا دردناک و خارش دار ايجاد می شود. عنكبوتهای زهردار هم موجب تخريب عصب  و سلول ها می شوند.

در واكنش گزش عنكبوت قهوه ای گوشه گير(Brown recluse spider ) تاول و زخم های نكروتيک روی پوست ايجاد می شود. 

در واكنش عنكبوت بيوه سياه  (Black widow spider) درد شكم، تهوع، استفراغ، درد قفسه های سينه و اختلالات تنفسی وجود دارد.

  در واكنش غيرزهردار عامل گزنده, معمولا جهت خونخواری و تغذيه نيش می زند. پشه خاکی و فلبوتوموس, کک,كنه, ساس رختخواب, شپش, مایت جزو این گروه هستند.

 

علايم بالینی گزش حشرات :  

درد, تورم, قرمزی, خارش و تاول میباشد. گاهی ضايعات دچار عفونت می شوند و حتی منجر به عفونت وسيع پوستی (سلوليت) می شوند. در واكنش های التهابی شديد نيز علائمی مثل كهير، كاهش هوشياری، اختلالات تنفسی و واكنشهای آنافيلاكتيک و حتی مرگ رخ می دهد. در واكنش گزش طول كشيده  ضايعات مدت های طولانی بر روی پوست به صورت نواحی كهيری، تاولی و واكنش های واسكولیتی و گرانولوماتوز باقی  میمانند. 

 تشخيص ضايعات گزش بالينی است و در موارد طول كشنده، ممکن است نمونه برداری پوست مورد نیاز باشد.

در گزش های از نوع Bite, ضایعات کهیری, برجسته وخارش دار هستند و معمولا بصورت خطی میباشند و در تعدادی از ضایعات میتوانیم  محل گزش را مشاهده نماییم.

درمان:

درمان بسته به نوع گزش شرایط درمان متفاوت میباشد:

  • در گزش stinger بایستی قسمت باقی مانده از پوست خارج شود که معمولا بدون فشار و از دوطرف به سمت خارج پوست بیرون می آوریم.
  •  در گزش هزار پا نیز پرزها را باید از پوست بیرون آورد.
  • در گزش کنه, اگر کنه به پوست متصل باشد با استفاده از یک پنس نوک باریک از نزدیکترین فاصله پوست کنه را گرفته و به آرامی و بدون حرکت چرخشی از پوست جدا مینماییم. در صورت باقی ماندن سر و گردن کنه در داخل پوست مشکلات آلرژیک و افزایش ریسک عفونت پیش خواهد آمد. همچنین با مالیدن روغن یا گلیسرین,  گزنده را میتوان از پوست جدا نمود.
  • استفاده از کمپرس یخ ظرف 10 دقیقه اول بعد از گزش,  تورم ناحیه نیش خورده را تا حد زیادی کنترل میکند. 
  • ناحیه نیش خورده باید بالاتر از سطح بدن قراربگیرد.
  • درد و خارش تا چند روز ادامه خواهد داشت و میتوانیم برای کاهش علائم از مسکن و آنتی هیستامین خوراکی استفاده نمود.
  • محلول کالامین و کورتون موضعی در کاهش علائم سودمند میباشند.
  • در صورت ایجاد عفونت ثانویه از آنتی بیوتیک مناسب باید استفاده شود.
  • در موارد شدید بیماری و در صورت وجود علایم تنفسی شدید, افت فشار خون و کاهش سطح هشیاری بایستی سریعا به بیمارستان ارجاع شوند.
  • برای پیشگیری از بیماری بایستی ریسک گزیدگی را با استفاده از کرمها و دستگاههای دور کننده حشرات پایین آورد و لباس و شلوارهای بلند و پوشیده استفاده نمود.
  • استفاده از بیکربنات سدیم و سرکه در درمان سودمند نیست.

منبع: دکتر محمد گلشنی دبیر انجمن متخصصین پوست ایران